संस्कृत - 

कक्षा -अष्टमी 

REMEDIAL  WORKSHEET

सङ्ख्या 1 -4

पुल्लिङ्गे             स्त्रीलिङ्गे नपुन्सक लिङ्गे   

1 एकः बालकः       एका बालिका एकम् फलम्

2 द्वौ अश्वौ         द्वे महिले        द्वे नेत्रे

3 त्रयः पुरुषाः        तिस्त्रः महिलाः     त्रीणि पुष्पाणि

4 चत्वारः गजाः      चतस्त्रः अध्यापिकाः   चत्वारि पुस्तकानि

5 पञ्च शशकः       पञ्च चटकाः         पञ्च वस्त्राणि

अभ्यासः

1 तत्र ...........चटकः  तिष्ठति |(1)

2 मम समीपे .............(4 ) कन्दुकाः  सन्ति |

3 माता मह्यम् ..............(30 )रूप्याकाणि सन्ति |

4 पितुः समीपे ...........(21 )पुस्तकानि सन्ति |

5 मम कक्षायां .............(25 )छात्राः सन्ति |

6 तव कक्षायाम् केवलम् ............(49)छात्राःसन्ति|

7दिने .............(24)होराःसन्ति|

8 एकस्मिन्मासे ............(30-31)वादिनानिसन्ति|

( पाठ्यपुस्तके  पृष्ठाः 58 ,113 ,114)

 

 

 

उपपद विभक्तिः

द्वितीया- परितः, उभयतः, प्रति, गम्, विना

 तृतीया- अलम्, सह, विना

 चतुर्थी- नमः, दा, रूच्,

पञ्चमी - बहिः, पृथक्, विना

 षष्ठी- उपरि, अधः, पुरतः, पृष्ठतः

 सप्तमी - विश्वस्, स्निह, निपुण

 

रेखाङ्‌ङ्कितपदेषु प्रयुक्तां विभक्ति तत्कारणं च लिखत-

1. शृगालः बिलात् बहिः उद्घाटितेन मुखेन तिष्ठति।- पञ्चमी विभक्तिः ‘बहिः’ योगे

2. महात्मा भोजनं विना कुटीरं प्रत्यागच्छत्।

3. गुरवे नमः ।

4.  छात्राः कक्षायां पठन्ति ।

5.  अहं मित्रे विश्वसिमि ।

6.  माता पुत्रे स्नियति।

7.  भूमेः अधः जलम् अस्ति।

8.  शिष्यः गुरुणा सह आश्रमे वसति ।

9. नदीम् उभयतः नौकाः सन्ति।

10.  अहं प्रातःकाले सूर्य नमामि ।

 

 

उपसर्गः

अनु, अव, आ, उत्, उप, अप, निर्, दुर्, नि, प्र, प्रति, परि, वि, सम्, सु

 

प्र.  अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखाङ्कितपदेषु उपसर्ग पृथक् कृत्वा संयोज्य वा लिख (केवलं प्रश्नद्वयम्)

नद्याः जलं पोषकशक्त्या परि + पूर्ण भवति ।

यात्री प्रतिदिनं दुर्वचनानि वदति स्म।

 पुत्रः जनकम् अनु + सरति ।

 मूषकराजः कूर्दित्वा शृगालं प्र+हरति ।

वयं क्रीडित्वा आगच्छामः ।

वि + शुद्ध जलम् एव प्राणिनां जीवनम् अस्ति।

(पृष्ठ -11, 122)

 

अव्ययपदानि-

 अत्र- यहाँ , तत्र- वहाँ , कुत्र- कहाँ , सर्वत्र- सब जगह, यदा- जब , तदा- तब , कदा- कब , इतस्ततः- इधर उधर , अपि- भी,  कुतः- कहाँ से , कथम्- कैसे , किमर्थम्- किसलिए , अधुना- अब , एव- ही, उच्चैः- ऊँचे , ह्यः- कल , अद्य-आज़ , श्वंः- TOMORROW

 

अव्यय पदैः रिक्तस्थानानि पूरयत -

(I)  त्वम् पाठं ...........पठ।

(ii) तव विद्यालयः............ अस्ति?

(iii) ....................श्रावणमासस्य पूर्णिमा तिथिः अस्ति।

(मञ्जूषा अद्य, उच्चैः, कुत्र)

(i) लौकिकसंस्कृतस्य आरम्भः ..............अभवत् ?

(ii ) ..................अहम् विद्यालयं न गमिष्यामि।

(iii) महर्षिः दयानन्दः .................वेदप्रचारम् अकरोत्।

(मञ्जूषा श्वः, सर्वत्र, कदा)

(पृष्ठः -12 ,102)

पर्याय पदैः उचित मेलनं कुरुत

1. वयः--आयुः

2. दृष्ट्वा- अवलोक्य

3. परिश्रमेण- उद्यमेन

4. मग्नाः- रताः

5. मातुः - जनन्याः

6. नत्वा- प्रणम्य

7. मूषकसमूहम्- मूषकवृन्दम्

8. चकिताः- विस्मिताः

9. पृथ्वी - धरा

10. दृष्ट्वा- अवलोक्य

11. विद्या- ज्ञानम्

12. लक्ष्मीः- धनम्

13. वारिवाहाः- मेघाः

14. मृगाः- पशवः

15. कामः- इच्छा

16. भवन्तु-  सन्तु

17. समीक्ष्यते- गण्यते

18. अनृतम्- असत्यम्

19. बुद्धिः- मतिः

20. लोचनम्- नेत्रम्

21. आदिमः- प्रथमः

22. रचितम्- लिखितम्

23. प्रणेता- रचयिता

24. अध्यापकः- आचार्यः

25. सुन्दरम्-  शोभनम्

26. वसुन्धरायाः- भूमेः

27. विख्याता- प्रसिद्धा

28. सागरम्- समुद्रम्

29. तटे- तीरे

30. संसारे-  विश्वे

31. चेतः- हृदयम्

32. निरामयाः-रोगरहिताः

33. वाचि- वाण्याम्

34. धैर्यवन्तः-  धीराः

35. सज्जनाः- सन्तः

गद्यान्शं पठित्वा उत्तरत

अनुच्छेद 1- भारते अनेके महापुरुषाः अभवन् .......................एकस्मिन् दिने सरलः भविष्यति |एकपदेन उत्तरत 

1अन्यस्मिन् कुटीरे कः वसति स्म ?

2 के क्रुद्धाः अभवन् ?

पूर्णवाक्येन उत्तरत 

1 महर्षिः कुत्र अतिष्ठत् ?

2 महर्षिः दयानन्दः किमर्थं भारते अभ्रमन् ?

निर्देशानुसारं उत्तरत 

1'एकं प्रसिध्दं ग्रन्थं 'अत्र विशेषणं किं अस्ति ?

2 'महर्षिः कथयति स्म यत् सः स्वयम् एव एकास्मिन् दिने सरलः भविष्यति |' अस्मिन् वाक्ये अव्ययपदानि कानि सन्ति ?

अनुच्छेद 2- अष्टमी कक्षायाः छात्राः ....................... शुद्धम् ,परिष्कृतं इति संस्कृतपदस्य अर्थः अस्ति |

एकपदेन उत्तरत 

1 के परस्परम् वार्तालापं कुर्वन्ति ?

2 अद्य का तिथिः अस्ति ?

3 संस्कृत पदस्य कः अर्थः अस्ति ?

पूर्णवाक्येन उत्तरत 

संस्कृत दिवसः कदा आयोज्यते ?

कक्षा कयोः वर्गयोः विभक्ता अस्ति ?

निर्देशानुसारं उत्तरत 

1 एकः कालिदासवर्गः अत्र विशेषणः कः ?

 2 'एका प्रश्नोत्तरी' अत्र विशेष्यः कः ?

 

अनुच्छेद 3

संस्कृतभाषायाः कति रूपाणि सन्ति ?............................कादम्बरी बाणभट्टेन विरचिता कथा |

एकपदेन उत्तरत 

1संस्कृतभाषायाः कति रूपाणि  सन्ति ?

2 शिशुपालवधम् केन रचितं ?

3 'महाभारतम् ' कस्य रचना अस्ति ?

 

पूर्णवाक्येन उत्तरत 

1महाकवेः कालिदासस्य कानि नाटकानि सन्ति ?

2वैदिकसंस्कृतस्य प्रमुखं साहित्यम् किम् अस्ति ?

निर्देशानुसारं उत्तरत 

1 'लिखितम् ' पदस्य पर्यायः किं अस्ति ?

2 'रचयिता' पदस्य पर्यायः लिखत |

अनुच्छेद -4

किं विज्ञानसंबधिनः ......................जयतु भारतम् |

एकपदेन उत्तरत 

1व्याकरणस्य प्रसिद्धः ग्रन्थः अस्ति ?

2 सदैव कदा  रक्षिष्यामः ?

पूर्णवाक्येन उत्तरत 

1 मानवजीवनोपयोगिनः ग्रन्थाः अपि संस्कृते सन्ति ?

2 प्रश्नोत्तरी कीदृशी अस्ति ?

निर्देशानुसारं उत्तरत 

1'सदा' वदाम संस्कृतं’ अत्र अव्ययपदं किं अस्ति ?

2 'प्रसिद्धः ग्रन्थः' अनयोः विशेषणः कः अस्ति ?

3 'सामान्यः परिचयः' अनयोः विशेष्यः क अस्ति ?

अनुच्छेद - 5

(अष्टमी कक्षा। संस्कृतस्य कक्षा।……………………………….अस्माकं सम्मान्य राष्ट्रपति महोदयस्य सम्पूर्ण नाम जैनुलबद्‌द्दीन अब्दुल कलाम' इति

(अ)एकपदेन उत्तरत-
(i)श्याम पट्टे का लिखिता अस्ति?

(ⅱ) सर्वे कस्य विषये ज्ञातुम् इच्छन्ति ?

(iii) सर्वे कीदृशाः भवन्तु?

(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत-

(i) अस्मिन् संवादे राष्ट्रपति महोदयस्य नाम किम अस्ति?

(ii) आचार्यः कं सम्बोधयति?

(iii) गुणाः पूजास्थानं केषु अस्ति?
(इ)भाषिककार्यम्-

(i) ‘इच्छामः’ इति पदस्य कर्तृपदं किं?

(ii) ‘अधुना शृण्वन्तु-प्रियच्छात्राः|’अत्र अव्ययपदं किं?

(iii) ‘सर्वे छात्राः’ अनयोः विशेषणः कः?

 मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि च पूरयित्वा पूर्णम् अन्वयं पुनः लिखत-4  

श्लोकः – सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः|

सर्वे भद्राणि पश्यन्तु मा कश्चित् दु : खभाग भवेत्||

अन्वय – सर्वे ..........सन्तु सर्वे निरामयाः ..............,सर्वे ........पश्यन्तु मा ................दुःख भाग भवेत्|

 –

 अधोरेखितानां शब्दानां कृते उचितं प्रश्नवाचकं पदं मञ्जूषातः चित्वा प्रश्ननिर्माणं कुरुत

 

 (क) महानगराणाम् विकासः नद्याः तटेषु अभवत्|

(ख) विद्याहीनाः पृथिव्यां भारः इव भवन्ति।

(ग) भवभूतिः उत्तररामचरितं अरचयत् ।
(घ) विश्वे नद्याः दीर्घतमं रूपं नाईल नदी अस्ति|
(ङ) पुरुषः चरणयो: अपतत|